هاوسەرگیری لە ئێران بەردەوام لە دابەزیندایە

ڕوانگە - ئایەتوڵڵا خامنەیی بە شێوەیەکی شەخسی داوای لە وەزیری تەندروستی کرد کە سیاسەتگەلێک پەیڕەو بکات کە هاندەری منداڵبوون و زیادبوونی دانیشتوان بێت.

دامەزراوەی هاوسەرگیری لە ئێران بەردەوام لە دابەزیندایە، ئەمەش نیگەرانی لای ڕێبەرانی ڕێژیمی ئێران لەسەر دابەزینی ڕێزگرتن لە ئایینی و نەمانی نەریتەکان دروست دەکات کە دواجار دەبێتە هۆی مەترسی کەمبوونەوەی ژمارەی دانیشتووان، بە پێی میدیاکانی ڕۆژئاوا.

ڕۆژنامەی فاینانشیاڵ تایمز بڵاویکردەوە، زۆرێک لە گەنجانی ئێرانی لە ناوچە شارییەکان پێیان وایە بەهۆی هاوسەرگیرییەوە ئازادی خۆیان لەدەست دەدەن.

ئایەتوڵڵا سەیید عەلی خامنەیی، ڕێبەری مەزنی ئینقلابی ئیسلامیی ئێران، لە کۆتایی مانگی ڕابردوودا لە یەکەم دیداری لەگەڵ ئەندامانی نوێی حکوومەت، بە شێوەیەکی شەخسی داوای لە وەزیری تەندروستی کرد کە سیاسەتگەلێک پەیڕەو بکات کە هاندەری منداڵبوون و زیادبوونی دانیشتوان بێت.

حکومەت بۆ هاندانی هاوسەرگیری و منداڵبوون قەرزی کەم سوود پێشکەش بە هاوسەرە هاوسەرگیرەکان دەکات و ئەو بڕە پارەیەی کە پێشکەش دەکرێت لە ساڵانی ڕابردوودا زیادی کردووە و هەم سوپای ئێران و سپای پاسدارانیش پاڵپشتی دارایی بۆ ئەو هاوسەرە نەزۆکانەش دەکەن کە بەدوای چارەسەردا دەگەڕێن.  به ڵام له ماوه ی ده یه ی ڕابردوودا ژماره ی ساڵانه ی هاوسه ڕگیری له ئێران له نزیکه ی 800 هه زاره وه بۆ 480 هه زار به پێی ئاماره کانی ڕێکخراوی تۆماری مه ده نی ئێران که م بووه ته وه .

بەشێکی زۆری ئەو دابەزینە ڕەنگدانەوەی گۆڕانی دیمۆگرافیای وڵاتەکەیە و "ژمارەی ژنانی بێ شوو کە تەمەنیان لە خوار ٥٠ ساڵەوەیە بۆ نزیکەی ٥ ملیۆن کەمیکردووە لە چاو ٨ ملیۆن کەس لە دە ساڵ لەمەوبەر"، شەهلا کازمی پوور، مامۆستای دیمۆگرافیا لە زانکۆی تاران، ساڵی ٢٠١٩. بە ڕۆژنامەکەی وتووە

ئاماژەی بەوەشکردووە، "ڕێژەیەکی بەردەوامی ژنانی بێ شوو کە نزیکەی لەسەدا ١٠ن، ساڵانە هاوسەرگیری دەکەن".  بەڵام لە هەمان کاتدا تێکڕای تەمەنی هاوسەرگیری لە تاران لە ٢٥ ساڵەوە بۆ ٢٧ ساڵ بۆ ژنان و لە ٢٩ ساڵەوە بۆ ٣٠ ساڵ بۆ پیاوان بەرزبووەتەوە. 

زۆرێک لە گەنجانی ئێرانی وەک جاران هەست بە ناچاری هاوسەرگیری ناکەن بە هۆکاری ئایینی یان فەرهەنگی هاوسەرگیری بکەن.

کازمی ئاماژەی بەوەشکرد، ئێستا لەسەدا ٥ی ژنانی ئێرانی کە تەمەنیان لە سەرووی ٤٠ ساڵەوەیە، بە دووری دەزانرێت هەرگیز هاوسەرگیری بکەن، لە کاتێکدا لە ساڵانی هەشتاکانی سەدەی ڕابردوودا تەنها ٢ لەسەد بووە. 

ڕوونیشیکردەوە، لەدوای شۆڕشی ساڵی 1979، ژنانی زیاتر چوونەتە زانکۆکان و بڕوانامەکانیان بژاردەی هاوسەرگیریان سنووردار کرد “چونکە چیتر لەگەڵ ئەو پیاوانەدا شوو ناکەن کە بڕوانامە یان کاریان کەمتر بوو”. 

تەقی ئازاد ئارمەکی، مامۆستای کۆمەڵناسی لە زانکۆی تاران، باسی لەوە کرد کە پەروەردەکردنی خێزان "ئێتر وەک جاران بەنرخ و جەماوەریی نییە" و "تەنانەت بۆ زۆر کەس لە پێشینەی دووهەم یان سێیەمیش نییە". 

لە درێژەی قسەکانیدا بۆ ڕۆژنامەکە دەڵێت، "هەستێکی تاکگەرایی ڕادیکاڵ و خۆسەنتەری هەیە" لە نێو گەنجان و ژناندا کە ئەولەویەت دەدەن بە خۆبەدیهێنان.

کیانوش خاشایار، پزیشکی تەمەن ٢٧ ساڵ، دەڵێت سۆشیال میدیا ژیانی تاکەکەسی شکۆمەند دەکات "بە نیشاندانی ئەوەی کە چۆن کەسانی بێ شوو ژیانێکی بێخەم و سەرکەوتوو دەژین". 

بە هۆی هەڵاوسانی زۆر و لاوازی دراو و گەمارۆ نێودەوڵەتییەکانی ئابووری ئێران لە دۆخێکی سەختدا، تێچووی دامەزراندنی خێزانێک، لەوانەش ئەو ئیسرافییەی پەیوەستە بە زەماوەندێکی ئاسایی فارسییەوە، دەتوانێت ببێتە بەربەستێکی زیادە.

حکومەتی ئێران لە ساڵانی نەوەدەکاندا بەرنامەی ڕێگری لە دووگیانی دەستپێکرد بۆ کۆنترۆڵکردنی گەشەی دانیشتوانی هەڵهاتوو لە دوای بووژانەوەی منداڵان.  بەڵام ئێستا نیگەرانە لە ئاستەنگەکانی کۆمەڵگەیەکی بەساڵاچوو و بچووکبوونەوەی چاوەڕوانکراوی ژمارەی دانیشتووان کە ئێستا نزیکەی ٩٠ ملیۆن کەسە.

محەممەد ڕەزا نەقدی، ئەفسەری پلە باڵای سوپای پاسداران لە مانگی حوزەیرانی ڕابردوودا ڕایگەیاندبوو، “دوژمن” پلانی هەیە “بەرگری لە زیادبوونی ژمارەی دانیشتوان لە ئێران بکات بەهۆی ئەو مەترسیانەی کە لەسەر زلهێزەکان دروستی دەکات”. 

فەرزانە کاسیب ئەهدی، مامۆستای توێژینەوەی ئیسلامی، پەروەردەی ناشیاوی ئایینی و جیهانبینی باڵادەستی ڕۆژئاوای بە هۆکاری گۆڕینی تێڕوانینەکان بەرامبەر بە هاوسەرگیری زانی. 

ڕێژەی منداڵبوونی ئێران لە ٢.٠٩ بۆ هەر ژنێک لە ساڵی ٢٠١٧ بۆ ١.٧ لە ساڵی ٢٠٢٤ دابەزیوە، ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەوەی کە ژمارەی دانیشتووانی ئێران لە ماوەی دوو دەیە دەگاتە لوتکە و دواتر دەست بە دابەزین دەکات.

بەڵام زۆرێک لە گەنجانی ئێرانی زیاتر پاڵنەری گۆڕانکارییە کۆمەڵایەتییەکانە نەک سیاسەتەکانی حکومەت و ڕەنگە هەڵوێستەکانیان هەوڵە فەرمییەکان بۆ هاندانی هاوسەرگیری و منداڵبوون لەبارببات.