ڕوانگە - لە بارەی ئەگەری دووبارە دەستپێکردنەوەی جەنگ لە نێوان ئێران و ئیسرائیل و هەروەها هۆکاری بەشداری نەکردنی ئەمەریکا، بەشێوەیەکی ڕاستەوخۆ، لەو جەنگانەی کە لە ناوچەکەدا سەریان هەڵداوە، لەگەڵ ئەوەشدا زانینی ڕۆڵ و پێگەی کورد لەم جەنگانەدا، پەیامنێری ڕوانگە، گفتوگۆیەکی تایبەتی، لەکەڵ دکتۆر زەردەشت بابان، چاودێری سیاسی و مامۆستای زانکۆ لە وڵاتی ئەمەریکا، ئەنجامداوە، ئەمەی خوارەوە دەقی گفتوگۆکەیە.
پ/هەندێک لە چاودێران پێیان وایە، دووبارە جەنگی نێوان ئێران - ئیسرائیل، دەست پێ دەکاتەوە، تەنانەت بەرپرسانی ئیسرائیل خۆیشیان ئەوەیان خستۆتە ڕوو کە خۆیان بۆ جەنگێکی دورمەودا ئامادەدەکەن، پێتان وایە، جەنگ دووبارە دەست پێ بکاتەوە؟
وەڵام/ ئەگەری سەرهەڵدانەوەی جەنگ لە نێوان ئێران و ئیسرائیل دا ئەگەرێکی چاوەڕوانکراوە، بەڵام پێناچێت بەم نزیکانە سەرهەڵبداتەوە، ئەوەش دوای ئەو هێرشە توندەی ئیسرائیل، کە بە مەبەستی ڕێگرتن لە بەرنامە ئەتۆمیەکەی ئێران لە مانگی حوزەیرانی ٢٠٢٥ دا کردییە سەر چەند ناوچەیەکی ئێران و لە بەرامبەریشدا ئێران کاردانەوەیەکی سنورداری نواند، بارودۆخی نێوان ئەو دوو وڵاتە چووەتە قۆناغێکی هەستیارەوە، هەرچەندە ئیسرائیل بەبەردەوام هۆشداری توند دەدات لەبارەی ئامادەکاری بۆ جەنگێکی درێژخایەن، بەڵام ئێران هێمنانەتر مامەڵەدەکات و ژیرانە لەڕێگەی گروپەچەکدارەکانیی وەک، حزب‌الله و حەشدی شەعبی و هتد... ئەو جەنگە دەکات، نەک ئەوەی کە دووبارە بییەوێت شەڕێکی ڕاستەوخۆ بەرپا بکات، ئەگەرچی کێشە بنەڕەتییەکان هێشتا چارەنەسەرنەکراون، بەڵام ئێران بەردەوامە لە پەرەپێدانی بەرنامە ناوەکییەکەی و ئیسرائیلیش ئەمە وەک مەترسییەکی گەورە سەیر دەکات، بۆیە هەرچەندە لە ئێستادا هەردوولا زیاتر حەز لە ڕکابەری ناڕاستەوخۆ دەکەن، کەچی هەڵەیەکی تاکتیکی دەتوانێت ببێتە هۆی سەرهەڵدانەوەی شەڕێکی گەورە لەنێوان هەردوولادا، ئەگەرچی بەردەوام ئەمەریکا و هەندێک لە وڵاتانی دیکە هەوڵدەدەن ڕێگری لە قوڵبونەوەی ناکۆکییەکانی نێوانیان بگرن، بەڵام بارودۆخ هێشتا ناجێگیرە".
پ/ بۆچی ئەمەریکا لەو جەنگانەی کە لەناوچەکەدا ڕوودەدات سەرەتا خۆی دوردەگرێت و بەشداری ڕاستەوخۆی نییە؟
وەڵام/ ویلایەتە یەکگرتووەکان بە ئەنقەست خۆی دوور دەخاتەوە لە بەشداری ڕاستەوخۆ لە جەنگەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوین، هۆکارەکانی ئەمەش ڕێکخستنی ستراتیژی و هۆکاری ناوخۆیی سیاسییە. لە کاتی ناکۆکییەکانی نێوان ئێران و ئیسرائیل، واشنتۆن ڕێگایەکی پشتیوانیکەری سنوردار گرتۆتە بەر—پشتگیری ئیسرائیل دەکات لە ڕێگەی دیپلۆماسی و بەرگری، بەڵام خۆی لە ناردنی سەرباز یان هێرشی ڕاستەوخۆ دەدوورێنێت. هۆکاری ئەم پۆلێسییە بریتییە لە خۆدوورگرتن لە کەوتنەناو جەنگێکی درێژخایەنی ناوچەیی، بەتایبەتی دوای کێشە قورسەکانی عێراق و ئەفغانستان، لە ناوخۆی وڵاتیشدا، سیاسییەکانی ئەمریکا دووڕەوی توندی تێدایە. لە لایەکەوە، ڕەوەکانی پۆپولیزم و بزوتنەوەی "ئەمریکا سەرەتا، بەتایبەتی لە ناو ڕیزی کۆمارییەکان دژی ناردنی سەربازی دەرەوەین، هەروەها لە لایەکی ترەوە، هەندێک لە سیاسەتمەدارانی پاڵپشتی هێزی بەرگری و لۆبییەکانی پاڵپشتی ئیسرائیل فشار دەخەنە سەر حکومەت بۆ نیشاندانی هێزێکی زیاتر.
ڕونیشیکردەوە:" سەرۆک ترامپ، کە ئێستا دووبارە سەرۆکایەتی وڵات دەکات، لە نێوان ئەم دوو بەرەدا تیاداماوە، بەهۆی ئەمەوە، حکومەتەکەی زیاتر تیشکی خستۆتە سەر نەهێشتنی پەستان، ترساندن، و فشارە دیپلۆماسییەکان لەجیاتی بەشداری ڕاستەوخۆ. هەروەها، ئەمریکا لە ئاستی جیهانیدا زۆر کاری لەسەرە و ڕووبەڕووی بەرچاوی ململانێی ستراتیژی لە ڕۆژهەڵاتی ئاسیا و ئەوروپای خۆرهەڵات دەبێتەوە، کە هانی دەدات لە ڕێگریکردن لە ڕۆژهەڵاتی ناوین.
پ/تورکیا بۆ نیگەرانە لە هێرش و پەلامارەکانی ئیسرائیل بۆسەر ئێران، ئایە تورکیا دۆستی ڕاستەقینەی ئێرانە، یاخود لەوە دەترسێت دوای ئێران نۆرەی خۆی بێت؟
وەڵام/ نیگەرانی تورکیا لە ناکۆکییەکانی نێوان ئێران و ئیسرائیل، سەرەتا پەیوەستە بە سەلامەتی و سوودە ئابوورییەکانی خۆیەوە لە ناوچەکە، نەک لەبەر پەیوەندیی باوەڕیانە بە ئێران. هەرچەندە ئەنقەرە پەیوەندیی کردەیی لەگەڵ تاران هەیە، لەوانە هاوکاری لە بواری وزە و هەندێک ڕاگەیاندنی زانیاریی ئەمنی، بەڵام ناتوانرێ بە هاوپەیمانی ڕاستەقینە بزانرێت. سەرکردایەتی تورکیا، بە تایبەتی لەژێر سەرۆک ڕەجەب تەییب ئەردۆغان، زیاتر تیشک دەخاتە سەر پاراستنی هاوسەنگی ناوچەیی، سەلامەتی سنورەکانی، و ڕێگەگرتن لە تەشەنەسەندنی نائارامییەکان بۆ ناو خاکی خۆی، هەروەها سەرهەڵدانی جەنگ ترسی گەورەی لای تورکیا دروستکردووە، بەتایبەت ترس لە چالاکبوونی زیاتری چەکدارانی کورد، و تێکچوونی ڕێڕەوی وزە، کە ئەمانە هەڕەشەن بۆ سەر ئاسایشی ناوخۆیی، هەربۆیە هێزە چەکدارەکانی تورکیا لە ئامادەباشییەکی بەرزدا دانراون، و حکوومەت سنورەکەی لەگەڵ ئێران بەهێزتر کردووە، وەهەروەها ئەردۆغان نیگەرانە کە لاوازبوونی ئێران دەبێتە هۆی کاریگەری زیاتری ئیسرائیل یان ویلایەتە یەکگرتووەکان لە ناوچەکە، کە لەوانەیە ڕۆڵی تورکیا وەک هێزێکی ناوەندی کەمبکاتەوە. لەم چوارچێوەیەدا، دیپلۆماسییە سەرنجڕاکێشەکە و پۆزیشنی بەرگری زیادکراوی تورکیا، زیاتر نیگەرانی لە نائارامیی ناوچەیی دەردەخات، نەک هاوپەیمانییەکی ئایدیۆلۆژی یان ستراتیژی قوڵ لەگەڵ ئێران.
پ/ دۆخی کورد چۆن دەبینی، لەم ململانێ یانەی کە لە ناوچەکەدا سەریهەڵداوە، چونکە زۆرێک پێیان وایە ئەوگۆڕانکاریانەی کە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا ڕودەدەن دواجار لەبەرژەوەندی گەلی کوردایە؟
وڵام/ پێگەی کورد لەم کاتەدا ئاڵۆز و فرەڕەهەندییە، زۆربەی ڕێکخراوە سیاسییە کوردییەکان، بەتایبەت لە عێراق و سووریا، ئەم شەڕانە وەک دەرفەتێک دەبینن بۆ بەهێزکردنی خۆسەربەخۆیی یان فراوانکردنی بۆشایی سیاسی خۆیان، هەروەها لە مێژوودا، قۆناخە گۆڕانکارییە هەرێمییەکانی وەک ڕوخانی دەسەڵاتی سەددام حوسێن یان شەڕی ناوخۆی سووریا، دەرفەتی پێشکەوتنی زیاتری بۆ کورد دروستکردووە، بۆیە لەم کاتەدا، هەندێک باوەڕیان وایە لاوازبوونی دەوڵەتە ناوەندییەکانی وەک ئێران یان سووریا دەکرێت جارێکی تر بەرژەوەندی کورد تێدابێت، بەڵام مەترسییەکان هێندەی دەرفەتەکان گرنگن. هێزە هەرێمییەکانی وەک ئێران، تورکیا، و سووریا هێشتا زۆر هەستیارن بەرامبەر بە جووڵەی کوردی و پێشتر کردەی سەربازییان ئەنجامداوە بۆ کۆنتڕۆڵکردنی هەر جووڵەیەکی سەربەخۆیخوازانە، ئەگەر کوردەکان سودێکی زۆر لەم گۆڕانکارییانە ببینن یان خاکی زیاتر بگرنە دەست، ئەم وڵاتانە دەکرێت کاردانەوەی توندیان هەبێت، بەتایبەتی ئەگەر پێیان وابێت کوردەکان پاڵپشتی دەوڵەتە دەرەکییەکان دەکەن یان بە زۆر خواست بۆ سەربەخۆیی دەکەن، لەوەش زیاتر، ناکۆکیی ناوخۆیی نێوان فرەکسیۆنە کوردییەکان هێشتا سنووردارکەری کاریگەریی سیاسییانە، بە هەرحاڵ، ئەگەر چەسپاندنی دەسەڵات لە ناوچەکەدا بکەوێتەوە و ڕێکەوتنی نوێی بەشکردنی دەسەڵات دروستبێت، کوردەکان دەکرێت بەشێوەی ناڕاستەوخۆ سودیان لێببینن. بەڵام سەرکەوتنی ڕاستەقینەیان پەیوەستە بە زیرەکی دیپلۆماسی، یەکێتیی ستراتیژی، و ڕێکاری ورد لە سیاسەتی هێزە گەورەکان. هەروەها، پێگەی کۆمەڵەی نێودەوڵەتی بەتایبەت ویلایەتە یەکگرتووەکان و ئەوروپا کاریگەری دەبێت لەسەر ئەوەی کە ئارەزووەکانی کورد پشتگوێ دەخرێن یان پێیاندا ڕێزلێنرێت.
