ڕوانگە - بۆ تێگەیشتن لە بڕیارە ستراتیژییەکەی تورکیا بۆ نوێنەکردنەوەی گرێبەستە مێژووییەکەی ساڵی ١٩٧٣ی بۆریی نەوتی عێراق-تورکیا، دەبێت لەوە تێبگەین کە ئەنقەرە لە هەوڵی داخستنی دەرگای هەناردەکردنی نەوتی عێراق و کوردستاندا نییە، بەڵکو هەوڵ دەدات تەواوی دیزاین و میکانیزم و کلیل و قوفڵی ئەو دەرگایە بگۆڕێت. ئەمە گۆڕانکارییەکی بنەڕەتییە لە بیرکردنەوەی تورکیادا، کە لە چەند هۆکارێکی یاسایی، ئابووری، و سیاسیی قووڵەوە سەرچاوەی گرتووە.

یەکەم: زەبرە یاسایی و داراییەکەی دادگای پاریس

خاڵی وەرچەرخانی سەرەکی، ئەو بڕیارەی دادگای ناوبژیوانیی نێودەوڵەتی بوو لە پاریس لە ئاداری ٢٠٢٣. ئەم دادگایە تورکیای بە پێشێلکردنی گرێبەستەکەی ساڵی ١٩٧٣ تۆمەتبار کرد، بەهۆی ڕێگەدان بە هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان بەبێ ڕەزامەندیی حکومەتی فیدراڵی، و سزایەکی دارایی قورسی بە بڕی نزیکەی ١.٥ ملیار دۆلاری بەسەردا سەپاند.

بۆ ئەوەی لە قووڵایی نیگەرانییەکانی تورکیا تێبگەین، زۆر گرنگە بزانین میکانیزمی ژماردنی ئەو سزایانە چۆنە، کە وەک بۆمبێکی دارایی کاتبۆمبکراو وایە بۆ ئەنقەرە.

میکانیزمی ژماردنی سزاکان: بۆمبێکی دارایی کاتبۆمبکراو

ئەو پارەیەی کە دادگای پاریس بڕیاری لەسەر داوە، "سزا" نییە بە مانای ووشە، بەڵکو **"قەرەبووکردنەوە"**یە. واتە قەرەبووکردنەوەی ئەو قازانجەی کە کۆمپانیای سۆمۆ لەدەستی داوە. دادگا بەم شێوەیە ژماردنی بۆ کردووە:

قۆناغی یەکەم (٢٠١٤ - ٢٠١٨):

دادگا سەیری کۆی گشتیی ئەو نەوتەی کردووە کە لە ماوەی ئەو چوار ساڵەدا لە ڕێگەی تورکیاوە هەناردە کراوە.

پاشان بۆ هەر بەرمیلێک، بڕە پارەیەکی دیاریکردووە کە گوزارشتە لەو قازانج و کرێی بەبازاڕکردنەی کە دەبوو سۆمۆ بیکات ئەگەر خۆی ئەو نەوتەی بفرۆشتایە.

ئەو بڕە، وەک لە زانیارییەکاندا هاتووە، نزیکەی ٢.٥ دۆلار بووە بۆ هەر بەرمیلێک.

بۆیە هاوکێشەکە ئاوایە: (کۆی گشتیی بەرمیلە هەناردەکراوەکان) X (قازانجی لەدەستچوو بۆ هەر بەرمیلێک) = (کۆی گشتیی قەرەبووەکە). ئەمەش بووە هۆی دەرچوونی ئەو بڕە پارە زەبەلاحەی کە نزیکەی ١.٥ ملیار دۆلار بوو.

بەڵام مەترسییە گەورەکە لێرەدایە: چاوەڕوان دەکرێت دادگا هەمان شێوازی ژماردن بۆ دۆسیەی دووەمیش بەکاربهێنێت، کە هێشتا کراوەیە.

قۆناغی دووەم (٢٠١٨ - ئاداری ٢٠٢٣):

لەم ماوەیەدا، بڕێکی زیاتری نەوت هەناردە کراوە. بەپێی مەزەندەکان، بڕی نەوتی هەناردەکراو لەو ماوەیەدا نزیکەی ٧١٨ ملیۆن بەرمیل بووە.

ئەگەر هەمان هاوکێشە بەکاربهێنین: ٧١٨ ملیۆن بەرمیل X ٢.٥ دۆلار = نزیکەی ١.٨ ملیار دۆلاری تر.

واتا کۆی گشتیی قەرەبووەکانی هەردوو دۆسیەکە دەکرێت بگاتە زیاتر لە ٣.٣ ملیار دۆلار!

هەر ئەم ژمارە ترسناکانەیە کە وای لە تورکیا کردووە ستراتیژی خۆی بە تەواوی بگۆڕێت و بڵێت "ئیتر بەسە"، چونکە نوێکردنەوەی گرێبەستە کۆنەکە بە مانای قبوڵکردنی ئەم بەرپرسیارێتییە داراییە قورسە دێت.

دووەم: گۆڕینی گۆشەنیگا لە گرێبەستێکی تەسکەوە بۆ پاکێجێکی گشتگیری ستراتیژی

تورکیا چیتر نایەوێت پرسی بۆریی نەوت تەنها وەک بابەتێکی تەکنیکیی گواستنەوەی نەوت سەیر بکات. ئەنقەرە بە فەرمی داوای لە بەغدا کردووە کە لەبری نوێکردنەوەی گرێبەستە کۆنەکە، ڕێککەوتنێکی نوێ و گشتگیر واژۆ بکەن کە نەک هەر نەوت، بەڵکو غاز، کارەبا، پترۆکیمیایی، و تەنانەت بەستنەوەی بە پڕۆژە ستراتیژییەکەی "ڕێگەی گەشەپێدان"ەوە لەخۆبگرێت. بەم کارە، تورکیا دەیەوێت ململانێ یاساییەکان بگۆڕێت بۆ هاوبەشییەکی ئابووریی درێژخایەن.

سێیەم: کێشە تەکنیکی و ئابوورییەکانی بۆرییەکە

بۆرییەکە خۆی کێشەی هەیە. ئەم بۆرییە لە ساڵانی حەفتا و هەشتاکاندا دروست کراوە، ئێستا کۆن بووە و پێویستی بە نۆژەنکردنەوەیەکی گەورە هەیە. تورکیا ئامادە نییە ئەم وەبەرهێنانە بکات بەبێ گەرەنتییەکی ڕوون لە عێراقەوە بۆ دابینکردنی بڕێکی دیاریکراو و بەردەوامی نەوت.

چوارەم: چاوەڕوانی بۆ یەکلاییبوونەوەی کێشە ناوخۆییەکانی عێراق

تورکیا بە ڕوونی دەبینێت کە تەنانەت ئەگەر سبەی لەگەڵ بەغدا ڕێک بکەوێت، کێشەیەکی گەورەتری ناوخۆیی لە عێراقدا هەیە کە چارەسەر نەکراوە. بۆیە چاوەڕێ دەکات تا هەولێر و بەغدا و کۆمپانیاکان بگەنە ڕێککەوتنێکی ناوخۆیی تۆکمە، ئینجا ئەو ڕێککەوتنە لە چوارچێوەی گرێبەستە نوێیەکەی خۆیدا جێگیر بکات.

کۆتایی: گۆڕینی دەرگاکە، نەک داخستنی

بەکورتی، تورکیا دەرگای هەناردەکردنی نەوتی کوردستان و عێراق داناخات، بەڵکو کلیل و قوفڵ و تەنانەت دیزاینی دەرگاکەش دەگۆڕێت. دەیەوێت هەموو لایەنەکان ناچار بکات لەسەر مێزێکی نوێ دابنیشن و ڕێککەوتنێکی گشتگیر واژۆ بکەن کە چارەسەری هەموو کێشەکان بکات. تا ئەو ڕۆژەی ئەم ڕێککەوتنە گشتگیرە واژۆ نەکرێت، چاوەڕوانی ئەوە ناکرێت نەوتی کوردستان بە شێوەیەکی سەقامگیر و درێژخایەن هەناردە بکرێتەوە.